Mikołaj Melanowicz, Cywilizacja Japonii współczesnej wersja e-book (PDF i e-pub)

35,00 

Kategorie: ,

Opis

Tematem przewodnim książki jest współczesna cywilizacja Japonii, czasy w których doszło do zmiany starych struktur i budowy nowych. Główny nurt rozważań ma charakter politologiczny i dotyczy władzy, państwa i polityki, to znaczy zdobywania i sprawowania rządów, organizacji społeczeństwa, tworzenia nowego prawa, partii politycznych, kształtowania relacji międzyklasowych i międzynarodowych. W zakres analizy wchodzą również konflikty i wojny, przemiany gospodarcze oraz finansowe.
Jest to swego rodzaju kompendium wiedzy, sylabus złożony z nazw kluczowych, program dla uczących się, a następnie podejmujących bardziej szczegółowe badania wybranych zagadnień.

Mikołaj Melanowicz – emerytowany profesor Uniwersytetu  Warszawskiego, członek Komitetu Nauk Orientalistycznych PAN, honorowy członek EAJS (Europejskie Stowarzyszenie Badań Japonistycznych) oraz Polskiego Stowarzyszenia Badań Japonistycznych (PSBJ). Autor wielu publikacji na temat literatury i kultury japońskiej. Opublikował między innymi: Japoński dramat telewizyjny: Mukōda Kuniko, Yamada Taiichi i taiga dorama (2009),  Literatura japońska, 3 tomy (1994, 1996), Formy w literaturze japońskiej (2003), Japońskie narracje. Studia o pisarzach współczesnych (2004), Historia literatury japońskiej (2012).  Jest ponadto autorem  wielu przekładów literatury japońskiej, w tym takich autorów jak: Akutagawa Ryūnosuke, Natsume Sōseki, Tanizaki Jun’ichirō, Kawabata Yasunari, Ibuse Masuji, Abe Kōbō, Ōe Kenzaburō, Dazai Osamu czy Komatsu Sakyō.

Spis treści

Spis treści
Wstęp. Źródła inspiracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Wprowadzenie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Cywilizacje Azji Wschodniej a cywilizacja japońska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Podstawowe źródła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Projekt 77 kluczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
U progu Restauracji Meiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Upadek starego ładu, budowa podstaw nowego państwa . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Spojrzenie wstecz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
System władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Europejczycy i Amerykanie u bram Japonii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Stosunki zagraniczne. Przybycie komodora Perry’ego
i otwarcie kraju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Holandia, Anglia i Francja. Przybycie Putiatina. . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Traktat przyjaźni japońsko-amerykańskiej.
Przyjazd konsula Harrisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Traktat przyjaźni i handlu między Japonią i Ameryką. . . . . . . . . . . 36
Zawarcie traktatów przyjaźni z innymi krajami.
Początki handlu zagranicznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Zmiany w systemie obrotu towarowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Polityka ostatnich siogunów – nowe zjawiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Zmiany w rządzie sioguna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Reformy Ansei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Problem następcy sioguna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Problem sankcji cesarskiej dla traktatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Represje Ansei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Kōbu gattai – współdziałanie arystokracji dworskiej
i samurajskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Incydenty lat 60. XIX w.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Incydent pod Bramą Sakashita (1862). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Niestandardowe działania Shimazu Hisamitsu (1817–1887)
z Satsumy w Kioto i Edo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Incydent Namamugi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Planowany zamach (18 sierpnia 1863). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Porażka grupy Tenchūgumi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Shinsengumi – incydent w Ikedaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Incydent przy Bramie Hamaguri Pałacu Cesarskiego (1864). . . . . . 45
Systemowe zmiany administracji sioguna
w okresie Bunkyū (1861–1863) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Dominia Satsuma i Chōshū – od konfliktu do tajnej ugody. . . . . . 47
Flota czterech państw przeciw Chōshū w Shimonoseki. . . . . . . . . . 47
Pierwsza ekspedycja karna przeciw Chōshū . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Takasugi Shinsaku tworzy korpus milicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Postawa Anglii i Francji wobec ruchu antysiogunackiego . . . . . . . . 48
Wewnętrzne walki w Chōshū. Koalicja z Satsumą. . . . . . . . . . . . . . 49
Druga karna ekspedycja przeciw Chōshū. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Ku odnowie – droga do zmiany systemu władzy.
Reformy siogunatu w erze Keiō Bakufu no Keiō kaikaku . . . . . . . . . . . 50
Śmierć cesarza Kōmeia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Konferencja czterech daimyō. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Memoriał w sprawie przekazania władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Restauracja władzy cesarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Wielki dekret o restauracji rządów cesarskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Konferencja w Pałacu Mniejszym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Wojna Boshin. Bitwa pod Tobą i Fushimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Przekazanie zamku Edo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Bitwa w Ueno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Wojna w północno-wschodniej Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Wybór klanu Aizu. Byakkotai. Matsudaira Katamori. . . . . . . . . . . . . 54
Znaczenie walk wewnętrznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
ERA MEIJI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Premierzy okresu Meiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Odnowa Meiji. Meiji ishin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Powołanie nowego rządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Obwieszczenie w sprawie organizacji nowego rządu. . . . . . . . . . . . 59
Przekazanie ziem i rejestrów ludności cesarzowi. . . . . . . . . . . . . . . . 59
Abolicja dominiów i ustanowienie prefektur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Reforma urzędów centralnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Biurokracja powiązana z dawnymi klanami feudalnymi . . . . . . . . 61
„Bogaty kraj – silna armia” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
System wojskowy i policyjny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Równość czterech klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Zakaz noszenia mieczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
„Stypendia” dla byłych samurajów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Modernizacja systemu ekonomicznego.
Zniesienie regulacji feudalnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Reforma podatku ziemskiego i sprzeciw rolników . . . . . . . . . . . . . . 65
Kształtowanie systemu pieniężnego i finansowego . . . . . . . . . . . . . 66
Rozwój komunikacji: kolej, telegraf, telefon, poczta . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Rozwój przemysłu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Ochrona manufaktury jedwabniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Przędzalnie bawełny, produkcja wełnianych tkanin . . . . . . . . . . . . 69
Modernizacja przemysłu rolnego i hodowla bydła . . . . . . . . . . . . . 69
Wystawy konkursowe i międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Wzorcowe zakłady państwowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Biznesmeni powiązani z politykami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Rozwój przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Modernizacja przemysłu włókienniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Modernizacja transportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Kryzys lat 90. XIX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Zachodnia cywilizacja w Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Polityka religijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Sinto religią państwową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Organizacja świątyń sinto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Buddyjskie klasztory tracą wpływy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Zniesienie zakazu chrześcijaństwa (1873) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Reforma systemu oświaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Instytucje szkolnictwa wyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Proklamacja o edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Wprowadzenie nauk zachodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Meirokusha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Obyczajowość czasu europeizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Przyjęcie kalendarza słonecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Wydawanie gazet i czasopism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Święta państwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Systematyzacja stosunków zagranicznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Rząd Meiji wobec traktatów z mocarstwami zachodnimi.
Misja Iwakury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Nawiązanie stosunków z dynastią Tsing/Qing. . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Wojsko japońskie na Tajwanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Spór o „ukaranie” Korei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Podziały w rządzie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Umowa japońsko-koreańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ustalenie granic państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Problem przynależności Królestwa Riukiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Włączenie wysp Ogasawara do Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Traktat o wymianie Kuryli i Sachalinu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Sytuacja wewnętrzna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Opozycja wobec nowego rządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Bunt niezadowolonych ekssamurajów.
Wojna na południowym zachodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Petycja w sprawie ustanowienia demokratycznego parlamentu. . . . 86
Powstanie stowarzyszeń politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Rozdział trzech władz: administracji, legislacji i sądownictwa. . . . 87
Ustawy represyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Cenzura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Memoriał w sprawie powołania parlamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Udział chłopów i kupców w ruchu demokratycznym . . . . . . . . . . . 89
Unia na rzecz ustanowienia parlamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Reskrypt w sprawie parlamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Narodziny partii politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Polityka finansowa Matsukaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Rozwarstwienie rolników. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Ruch na rzecz wolności i praw obywatelskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Główne postaci „Ruchu na rzecz wolności
i praw obywatelskich”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Modernizacja kraju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Konstytucja Meiji. Porządkowanie systemu państwowego . . . . . . . . . . 95
Itō Hirobumi w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Urząd studiów nad systemem politycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Uregulowanie finansów dworu cesarskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
System klasowy społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Ustanowienie systemu gabinetowego rządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
System wojskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
System biurokratyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
System urzędów prowincjonalnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Samorządy Okinawy i Hokkaido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Uchwalenie konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Stanowienie współczesnych kodeksów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Wczesny parlament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Rewizja traktatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Ingerencja w sprawy Korei. Incydent Kōshin (Kapsin). . . . . . . . . . . . . 103
Przygotowanie do wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Wojska chińskie i japońskie w Korei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Wojna japońsko-chińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Ingerencja trzech mocarstw (potrójna interwencja) . . . . . . . . . . . . 106
Agresja Japonii i Rosji wobec Korei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Rywalizacja o podział Chin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Sytuacja na Półwyspie Koreańskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Partie i biurokracja po wojnie z Chinami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Rządy Itō, Matsukaty, Ōkumy i Yamagaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Rozpoczęcie i zakończenie wojny japońsko-rosyjskiej . . . . . . . . . . . . . 110
Traktat pokojowy z Rosją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Panowanie nad Koreą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Próby kolonizacji południowej Mandżurii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Mandżuria i stosunki z mocarstwami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Rewolucja sinhajska w Chinach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Tajwan i Sachalin pod rządami Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Rozwój kapitalizmu po wojnach. Narodziny ruchu
robotniczego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Przyjęcie złota jako standardu dla jena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Rozwój przemysłu włókienniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Rozwój przemysłu ciężkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Budowa kopalń węgla i srebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Przemysł kolejowy i morski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Banki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Handel zagraniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Rolnictwo i sytuacja na wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Rozwój przemysłu po wojnie z Rosją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Narodziny ruchów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Utworzenie związków zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
„Incydent zatrucia” w kopalni miedzi Ashio . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ustawa o spokoju publicznym i policji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Towarzystwo Zwykłych Ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Incydent Kōtoku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Podsumowanie. Dziedzictwo ery Meiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
ERA TAISHŌ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Charakterystyka okresu 1912–1926 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Od „cywilizacji” do „kultury”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Twórcy polityki, partie i rządy oraz ruchy społeczne i polityczne. . . . 129
Rządy Katsury i Saionjiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Problem powiększenia liczby dywizji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Ruch w obronie konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Obalenie przez lud rządu Katsury.
Admirał Yamamoto premierem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Złe podatki i korupcja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Wyjątkowy rok 1914. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Wybuch wulkanu Sakurajima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Tokijska WystawaTaishō . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Teigeki, czyli Teatr Cesarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Dom towarowy Mitsukoshi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Symbole kultury masowej w Tokio:
Asakusa Ryōunkaku i Asakusa Rokku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Dworzec Tokijski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Polityka w latach 1914–1916: drugi gabinet Ōkumy
i wybuch I wojny światowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
„Łaska niebios” dla Japonii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
„21 żądań” wobec Chin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Zakończenie wojny w Europie i interwencja syberyjska. . . . . . . . 137
Japonia w Wielkiej Piątce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Ruchy narodowe po wojnie: Samil i Ruch 4 maja 1919 . . . . . . . . . 138
Wyścig o panowanie na Pacyfiku.
Konferencja waszyngtońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Powojenny kryzys i „panika finansowa”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Wzrost cen ryżu i rozwój ruchów społecznych. . . . . . . . . . . . . . . . 140
Narodziny ruchu robotniczego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
„Premier z ludu” Hara Takashi i krótkotrwałe rządy
pięciu gabinetów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Wielkie trzęsienie ziemi w Kantō . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Represje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Zamach na księcia Hirohito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Powstanie ruchu feministycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Minponshugi – „rządy w imię ludu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Nowa edukacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
W drodze do demokracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Shinjinkai – Towarzystwo Nowych Ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Reimeikai – Towarzystwo Świtu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Nowy etap ruchu na rzecz wyborów powszechnych. . . . . . . . . . . 149
Cele Japońskiej Partii Komunistycznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Ustawa o wyborach powszechnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Ustawa o zachowaniu spokoju publicznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Panazjatyzm i patriotyzm prawicy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Podsumowanie. Cechy okresu Taishō . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
ERA SHŌWA (1926–1989). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Pierwszy okres Shōwa (1926–1945) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Charakterystyka okresu. System polityczny
uprzywilejowuje wojsko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Japonia opuszcza Ligę Narodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Kryzys finansowy a „weksle trzęsienia ziemi” . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Pierwsze wybory powszechne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Incydent 15 marca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Nowelizacja Chian ijihō . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Światowy kryzys i problem zniesienia embarga złota . . . . . . . . . . 160
Wpływ światowego kryzysu na Japonię. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Chiny po rewolucji sinhajskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Polityka współpracy Shidehary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Dyplomacja twardej ręki Tanaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Konferencja Wschodnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Zabójstwo Zhang Zuolina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Niepowodzenia twardej dyplomacji Tanaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Udział Japonii w konferencjach rozbrojeniowych (1928, 1930) . . . . 165
Zamach na premiera Hamaguchiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Sytuacja w Chinach i ślepy zaułek dyplomacji Shidehary. . . . . . . 166
Prowokacje Armii Kwantuńskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Incydent szanghajski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Marionetkowe państwo Mandżukuo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Zalecenia Ligi Narodów w sprawie Mandżukuo. . . . . . . . . . . . . . . 169
Sytuacja wewnętrzna Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Towarzystwo Wiśni i ideologia przebudowy państwa . . . . . . . . . . 170
Incydenty Grupy Braterstwa Krwi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Incydent 15 maja 1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Schyłek rządów partyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Rząd jedności narodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Wystąpienie z ładu waszyngtońskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Incydent 26 lutego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Militaryzacja gospodarki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Kierunki polityki obronnej cesarstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Działania militarne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Zjednoczenie ruchu antyjapońskiego w Chinach. . . . . . . . . . . . . . 174
Incydent na Moście Marco Polo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Masakra nankińska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Deklaracja nowego ładu w Azji Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Konflikty z ZSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Stłumienie oporu lewicy i pacyfistów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
„Mobilizacja duchowa całego narodu” i ustwa o mobilizacji. . . . . 177
Incydenty „walki ludu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
„Nowy ład” w Japonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Rozwiązanie partii i utworzenie
Stowarzyszenia Wspierania Władzy Cesarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Stosunek Japonii do sytuacji w Europie.
Porozumienie obronne z Niemcami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Japonia wobec wojny Niemiec z ZSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Okrążenie Japonii przez ABCD
(Ameryka – Brytania – Chiny – Dutch [Holandia]) . . . . . . . . . . . . 181
Wojna na Pacyfiku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Życie w warunkach wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Japonia przegrywa wojnę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Działania aliantów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Zrzucenie bomb atomowych na Hirosimę i Nagasaki
i bezwarunkowa kapitulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Zmniejszenie powierzchni kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Drugi okres Shōwa. Japonia po wojnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Charakterystyka okresu 1945–1989. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Bezwarunkowa kapitulacja.
Zniesienie stanu wojennego i rozbrojenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
System administracji okupacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy
dla Dalekiego Wschodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Pięć reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Proces demokratyzacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Opracowanie nowej konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Reforma systemu prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Trzy prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Reformy prawa cywilnego (grudzień 1947) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Reformy systemu edukacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Odrodzenie partii. Zmiana prawa wyborczego. . . . . . . . . . . . . . . . 194
Życie narodu po wojnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Produkcja priorytetowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Ruch robotniczo-chłopski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
„Wieczysty pokój” i nowy podział świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Zmiany w polityce okupacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Pomoc ekonomiczna i polityka stabilizacji gospodarczej. . . . . . . . 197
Napięcie między obozami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
„Czerwona czystka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Oddziały rezerwy policji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Wojna koreańska a Japonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Specjalne zamówienia wojenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Punkt zwrotny w ruchu robotniczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Traktat pokojowy USA z Japonią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Odbudowa kraju i ograniczenia prawa do strajków . . . . . . . . . . . . . . . 201
Nowe regulacje w szkolnictwie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Odrodzenie gospodarki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Utworzenie Oddziałów Samoobrony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Demonstracje przeciw remilitaryzacji i „walka o pokój” . . . . . . . . 204
Wyścig zbrojeń i „odwilż” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Powstanie trzeciego obozu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Przyjęcie Japonii do ONZ. Nowy Traktat Japońsko-
-Amerykański o wzajemnym bezpieczeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Skutki wysokiego wzrostu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Zmiany w życiu narodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Stosunki ze światem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Droga do zwrotu Okinawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Ochrona życia narodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Wpływ kryzysu naftowego na gospodarkę Japonii . . . . . . . . . . . . 209
Japonia w świecie wielobiegunowym.
Zmiany w dyplomacji japońskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Dziedzictwo Olimpiady Tokijskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Lotnisko Haneda i Tokyo Monorail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Superszybka magistrala Shinkansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Tunele lądowe i podmorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Wizja Japonii jako supermocarstwa i marka japońska . . . . . . . . . . . . . 215
Podsumowanie. Główne problemy powojennych premierów . . . . . . 216
ERA HEISEI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Premierzy w okresie Heisei, 1989–2018. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Charakterystyka rządów okresu Heisei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Najważniejsze wydarzenia o charakterze systemowym
w okresie 1989–2015. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Upadek gospodarki „bańki spekulacyjnej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Sprawy wewnętrzne: bezrobocie, trzęsienie ziemi,
atak terrorystyczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Japonia wobec świata na przełomie tysiącleci. . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Rozpad „bańki spekulacyjnej” i kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Reformy w tzw. straconej dekadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Polityka gospodarcza po rozpadzie „bańki spekulacyjnej” . . . . . . 236
Dostęp do informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Reformy administracyjne i sądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Zmiany społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Sukcesy i słabości japońskiego modelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Krytycyzm wobec błędów własnego państwa. . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Utrata poczucia bezpieczeństwa po wielkim trzęsieniu
w Japonii Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Systemy polityczne. Czasy rządów koalicyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Reformy prawa i przepisów prawnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Strukturalne reformy premiera Koizumiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Pacyfizm lewicy i umocnienie się prawicy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Pozycja Japońskiej Partii Komunistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Ruch na prowincji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Kobiety w parlamencie i na wysokich stanowiskach. . . . . . . . . . . . 248
Próby tworzenia niezależnych jednostek:
„krajów” i „prowincji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Partie i organizacje polityczne na prowincji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Symbolika Roppongi Hills . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Zmiany w strukturze gospodarczej i zmiany społeczne . . . . . . . . . . . 250
Mit ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Sklepy stujenowe i makdonaldyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Malejąca wartość mężczyzn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
WAON, TOICA, SUICA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Telefonia komórkowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Lotnictwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Nagły wzrost liczby emerytów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Mieszkania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Prawo imigracyjne i umiędzynarodowienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Seniorat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Praca w VIP i CLMB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
15
Toyota i tarcia w stosunkach z USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Po katastrofie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Abenomikusu – w czasie drugiej kadencji
premiera Abe Shinzō . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Reformy systemu edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Systemowe reformy szkolnictwa wyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Problemy edukacji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Administracja szkolnictwa i nowe przedmioty. . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Ocena wyników nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Wychowanie etyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Egzaminy do prywatnych gimnazjów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Egzaminy na studia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Edukacja i problemy społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Komputery i smartfony w szkołach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Ijime mondai. Szkolna fala cyberprzemocy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Uczelnie wyższe i niż demograficzny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Filozofia edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Edukacja uniwersytecka i społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Metody edukacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Nowe religie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Japoński system ewidencji ludności
(Nihon sebango koseki seido). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Połączenie rynku papierów wartościowych
i giełdy (kabushiki shijō). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
„Prawo wojenne” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Narodziny prekariatu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Osiągnięcia w nauce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Nagrody i wyróżnienia o randze międzynarodowej. . . . . . . . . . . . . . . 267
Abdykacja cesarza Akihito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Cool Japan, czyli Japonia jest super. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Tokyo 2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Zakończenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Aneksy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
1. Ustrój polityczny Japonii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
2. Podział terytorialny kraju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Źródła internetowe (w języku japońskim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Indeks nazwisk i terminów japońskich, chińskich i koreańskich . . . . . . . . 287